Gaslighting – tak określana jest forma przemocy psychicznej. W języku polskim nie ma odpowiednika. Samo określenie wywodzi się ze sztuki teatralnej „Gaslight” autorstwa Patrica Hamiltona. Opowiada ona o mężczyźnie, który znęcał się nad żoną, wmawiając jej chorobę psychiczną. Mąż głównej bohaterki wpiera jej, że znikające przedmioty, dziwne odgłosy w domu, czy zapalane przez niego lampy gazowe, to jedynie wytwór jej chorego umysłu. Na skutek tych działań kobieta staje się coraz bardziej zalękniona i niepewna.
 
Charakterystyka Gaslighting

 

Sposoby manipulowania w Gaslighting

W tym rodzaju przemocy psychicznej możemy zaobserwować kilka sposobów manipulacji:

• Ignorowanie -  pomijanie osoby oraz tego co mówi i robi, niezwracanie uwagi na  próby nawiązania kontaktu czy inicjowania rozmowy, bagatelizowanie wyjaśnień swojej perspektywy, prezentowania  sposobu myślenia czy uzasadnienia decyzji.
• Odmawianie - osoba stosująca przemoc pomimo próśb, odmawia prawa do wypowiedzi i prezentowania refleksji i przemyśleń, sugeruje, przy tym że są one niewłaściwe czy mało realne.
• Zmiana tematu - w sytuacji kiedy osoba doświadczająca manipulacji mówi
  o  poczuciu krzywdy, gaslighter zmienia temat, zaczyna sugerować, że druga osoba zmyśla, przesadza i pewnie ma jakiś kryzys czy źle się czuje.
• Kontrargumentowanie - osoba stosująca przemoc podważa zdolności pamięciowe czy logicznego myślenia. Dodatkowo często wymyśla nowe szczegóły, stanowczo zaprzecza własnym czynom, sugerując, że zrobił to ktoś inny.
• Dyskredytowanie - gaslighter  sugeruje osobom ze środowiska, że osoba doświadczająca przemocy nie pamięta poprawnie zdarzeń, myli się, a nawet zmyśla, co prowadzi do podważania jej wiarygodności w oczach innych, a nawet kompromitowania.
• Oskarżanie - osoba stosująca przemoc, zarzuca partnerce/partnerowi, że to ona/on specjalnie wprowadza błąd, nie potrafi rozumieć intencji, chce zaszkodzić, mści się lub chce zniszczyć związek.
• Izolowanie - odseparowywanie od najbliższych, podważenie sensu relacji społecznych, gaslighter próbuje skłócić ofiarę z innymi, by ta została sama i nie miała możliwości weryfikacji swoich wątpliwości.
• Podważanie uczuć – wmawianie ofierze, co ona czuje lub podważanie jej uczuć, częste zarzucanie, że przesadza, histeryzuje czy wyolbrzymia, a każda emocjonalna reakcja traktuje jest jako dowód niezrównoważenia.
• Podkreślanie wad – w formie żartów i docinek wytykanie błędów i porażek .

Zwroty w Gaslighting
W tej formie manipulacji gaslighter może często używać konkretnych zwrotów w celu zakwestionowania zdrowia psychicznego, podważania samooceny czy sugerując problemy
z pamięcią, np.:

• „Jak zawsze dramatyzujesz/histeryzujesz”
• „Przestań wymyślać” 
• „Niczego nie zrobiłem/am, wydawało Ci się”
• „Wszystko przekręcasz, było inaczej” 
• „Nie mogłaś/eś widzieć tego, o czym mówisz?”
• „Tobie się kompletnie pomieszało”
• „Zacznij się leczyć”
• „Chyba masz jakieś przywidzenia”
• „Nigdy czegoś takiego nie powiedziałam/em” albo „Nigdy czegoś takiego nie zrobiłem/am”
• „Ja tylko żartowałem/am”

 
Pomoc w obliczy manipulacji
Ważne, by posiadać informację na temat przemocy, jej przejawów i mechanizmów. Wiedza na temat przemocy psychicznej, a w tym gaslightingu pozwala być bardziej czujnym na przejawy manipulacji. Nie wolno rezygnować z relacji z innymi ludźmi. Zaufane osoby będą obiektywniej patrzeć na dane wydarzenia, wspierać w chwilach zwątpienia i być pomocą w chwilach zagrożenia. Warto też skorzystać z specjalistycznej pomocy – psychologa, psychoterapeuty, specjalistów pracujących w telefonach zaufania. Pomocne też bywa gromadzenie dowodów, na przeciwdziałanie manipulacji – zdjęć, nagrań, zachowanych smsów, czy robienie własnych notatek. Zawsze warto szukać pomocy, nawet jeżeli sytuacja wydaje się początkowo niemożliwa do przezwyciężenia.
 
Joanna Knutel – psycholog Ośrodka
Interwencji Kryzysowej w Gornie
 
 
Źródła:

• M. Romańczuk-Grącka, „Gaslighting jako forma przemocy psychicznej”, Studia Prawnoustrojowe, (52), 2021, s. 411-425
• Zachmann, „Gaslighting – okrutna forma psychicznej manipulacji” Niebieska Akademia Warszawska, 2023
• https://www.focus.pl/artykul/najsubtelniejsza-i-najokrutniejsza-forma-przemocy-gaslighting-to-pojecie-lepiej-znac
• https://www.superego.com.pl/gaslighting-co-to-jest/