strona główna mapa kontakt /
a
a
a
/ Skróty Kontrast
biuletyn
Jesteś tutaj:
Obiekty zabytkowe

Tyczyn

Borek Stary

Hermanowa

Kielnarowa

 

 

Tyczyn

Zabytkowe kamieniczki w Rynku - fot. z archiwum Urzędu Miejskiego
Zabytkowe kamieniczki w Rynku
fot. z archiwum Urzędu Miejskiego

Układ urbanistyczny - ukształtowany od 1368 r. do początków XIX w. Tworzy go zwarta zabudowa wokół prostokątnego rynku (80 m x 120 m) i wychodzących z niego ulic (Grunwaldzkiej, Kilińskiego, Mickiewicza, Kopernika, Targowej, Kościuszki, Podwale) oraz wzdłuż tyłów ul. Mickiewicza i zachodniej pierzei rynku, a także zespół kościelny i cmentarz. Jego środek zajmuje zieleniec z parkingiem na obrzeżach. Teren chroniony jest jako układ urbanistyczny wpisem do rejestru zabytków z 1970 roku.

Pomnik Grunwaldu - fot. z archiwum Urzędu Miejskiego
Pomnik Grunwaldu
fot. z archiwum Urzędu Miejskiego

Naroże pierzei południowej zajmuje budynek Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury im. Katarzyny Sobczyk; na bocznej ścianie (od ul. Mickiewicza) umieszczono w 1993 r. tablicę upamiętniającą żołnierzy tyczyńskiej placówki AK, poległych w walce z okupantem i zamordowanych przez UB. Dom znajdujący się pod adresem Rynek 24 to secesyjna kamienica z XVIII w., przebudowana w 1921 r. na potrzeby magistratu. Na ścianie widnieje wmurowana w 1993 r. tablica poświęcona Jerzemu z Tyczyna. W pierzei wschodniej stoi charakterystyczny budynek Urzędu Miejskiego, zbudowany w 1989 r. Na nim znajduje się tablica z 1991 r. upamiętniająca 200 rocznicę Konstytucji 3 Maja. W pierzei zachodniej stoją domy parterowe i piętrowe, z których najstarszy (Rynek 4) pochodzi z drugiej połowy XVIII w. Na rynku stoi pomnik Grunwaldu z figurą Matki Bożej ustawiony w 1910 r. "ku pokrzepieniu serc" - dla uczczenia 500 rocznicy zwycięstwa pod Grunwaldem. Pomnik wykonany został przez rzeszowskiego rzeźbiarza-kamieniarza Władysława Janika, odnowiony w 1994 r.

Interesujący jest również dom mieszkalny wybudowany w 1912 r. (Rynek 23), remontowany w 1926 r. i restaurowany w 1990 r., z zachowaną kuczką żydowską na strychu (miejsce przypominające namiot, zdobione polichromią o motywach religijnych, używane przez Żydów na święto szałasów) - obiekt wpisany do rejestru zabytków.

Konstrukcja zadaszenia nad kuczką - fot. Zbigniew Jucha
Konstrukcja zadaszenia nad kuczką
fot. Zbigniew Jucha
 
Fragment polichromii na ścianie południowej - fot. Zbigniew Jucha
Fragment polichromii na ścianie połudn.
fot. Zbigniew Jucha
 
Szkoła Ludowa - ul. Kopernika 7, wybudowana w 1880 r., obecnie mieści się tam BURSA - Akademik.
 
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania - fot. z archiwum Urzędu Miejskiego
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania
fot. z archiwum Urzędu Miejskiego

Sąd Grodzki - ul. Kościuszki 2, wybudowany w latach 1900-1905. Był siedzibą placówek oświatowych: szkoły podstawowe, przedszkola i uczelnie wyższe.

 

Kapliczki

  • św. Jana Nepomucena (ul. Grunwaldzka 15), murowana, wzniesiona w 1872 r. na miejscu poprzedniej z 1768 r. Remontowana i gruntownie odnowiona w 1994 r.,
    Kapliczka św. Michała Archanioła - fot. z archiwum Urzędu Miejskiego
    Kapliczka św. Michała
    Archanioła
    fot. z archiwum Urzędu Miejskiego
     
    Kapliczka św. Antoniego (ul. Pułanek) - fot. z archiwum Urzędu Miejskiego
    Kapliczka św. Antoniego
    (ul. Pułanek)
    fot. z archiwum Urzędu Miejskiego
  • św. Michała Archanioła (ul. Zagrody), wzniesiona w połowie XVIII w., remontowana w 1982 r. i ostatnio w 2002 r.,
  • św. Antoniego (ul. Pułanek, obok szkoły), z końca XVIII w., rekonstruowana w latach 60., poprawiana dwukrotnie w latach 90. i w roku 2002,
    Kapliczka św. Jana Nepomucena - fot. z archiwum Urzędu Miejskiego
    Kapliczka św. Jana
    Nepomucena
    fot. z archiwum Urzędu Miejskiego
     
    Kapliczka Matki Bożej (ul. Mickiewicza) - fot. z archiwum Urzędu Miejskiego
    Kapliczka Matki Bożej
    (ul. Mickiewicza)
    fot. z archiwum Urzędu Miejskiego
  • św. Jana Nepomucena (ul. Orkana), z początków XIX w., odnowiona i poświęcona w 2001 r.,
  • Matki Bożej (ul. Mickiewicza - w kierunku Królki), z końca XIX w.
 
Kościół parafialny w Tyczynie - fot. z archiwum Urzędu Miejskiego
Kościół parafialny w Tyczynie
fot. z archiwum Urzędu Miejskiego

Kościół parafialny pw. św. Katarzyny i Świętej Trójcy - prawdopodobnie pochodzi z II połowy XV w. z czasów Jana Pileckiego. Zniszczony przez pożar w 1627 r. został odbudowany w latach 1631-38 przez Rafała Mikołaja Kostkę. Wtedy to, do istniejących murów dobudowano kaplicę św. Stanisława Kostki. Za czasów Jana Klemensa Branickiego kościół został gruntowanie przebudowany (1720-30, 1735-45 i 1759-63). Dobudowano kaplicę św. Trójcy i dwie wieże - dzwonnice, wykonano ogrodzenie i zakupiono nowe wyposażenie do świątyni. Projekt przebudowy był autorstwa architekta Jana Henryka Klemma, sztukaterie dziełem architekta Gottfrieda Schulza, a freski malował Antoni Herliczka. Później kościół był kilkakrotnie odnawiany.

Wnętrze kościoła parafialnego - fot. Igor Witowicz
Wnętrze kościoła parafialnego
fot. Igor Witowicz

XVIII-wieczna przebudowa kościoła, wykonana na zlecenie J. K. Branickiego sprawiła, że zyskał on styl późnobarokowy i jedynie prezbiterium zachowało elementy pierwotnej architektury gotyckiej. Zbudowany z kamienia i cegły ma przy prezbiterium dwie kaplice: od południa - św. Stanisława, od północy - św. Trójcy, oraz zakrystię i skarbczyk. Od zachodu usytuowane są dwie wolno stojące wieże - dzwonnice. Wszystko kryte jest blachą.

Ołtarz boczny w kościele parafialnym - fot. Igor Witowicz
Ołtarz boczny
w kościele parafialnym
fot. Igor Witowicz

Plac przykościelny (teren dawnego cmentarza) otacza mur z trzema bramkami wzniesiony w latach 1762-63, w 2003 roku odnawiany.

Wnętrze kościoła pochodzi głównie z XVIII w., jest bardzo bogate, w stylu późnego baroku. Ołtarz główny i ołtarze w kaplicach dekorowane są rzeźbami ze stiuku (1743-45), wzorowanymi na rzymskich ołtarzach projektowanych przez architekta i malarza Andrea Pozza. W ołtarzu głównym znajdują się obrazy Wniebowzięcia NMP i św. Katarzyny pędzla Szymona Czechowicza. Rokokowa ambona z baldachimem pochodzi z 1760 r.

Kościół zdobi kilka dużych obrazów z poł. XVIII w. autorstwa Augusta Mirysa. Polichromia malowana w 1910 r., odnowiona została pod koniec lat 70. Wewnątrz znajdują się liczne tablice pamiątkowe poświęcone ludziom zasłużonym dla kościoła i miasta.

 
Dawna wikarówka - na terenie zespołu kościelnego, od strony ul. Kopernika. Jest to budynek murowany, jednokondygnacyjny, dwutraktowy, pięcioosiowy z sienią w osi środkowej, zbudowany w latach 1760-62. Obecnie budynek udostępniony został na miejsce spotkań wspólnot prafialnych.
 
Budynek starej plebanii - fot. Antoni Hadała
Budynek starej plebanii
fot. Antoni Hadała

Dawna plebania - ul. Mickiewicza 10. Budynek późnobarokowy, wzniesiony w latach 1769-70 w formie dwukondygnacyjnego pałacyku, o charakterze małej rezydencji. Zbudowano go z cegły, z balkonem opartym na ozdobnych betonowych wspornikach od frontu. Na piętrze zachował się rokokowy kamienny kominek i kilka olejnych obrazów o tematyce krajobrazowej. Na parterze znajduje się reprezentacyjny przedpokój usytuowany nietypowo - nie przy wejściu, lecz po drugiej, północnej stronie budynku. Obecnie na parterze mieści się siedziba NZOZ Centrum Pielęgniarstwa Środowiskowo-Rodzinnego Caritasu Diecezji Rzeszowskiej. W sąsiedztwie znajduje się oddany do użytku w 1994 r. Dom Parafialny im. Jerzego z Tyczyna, obecnie siedziba Środowiskowego Dom Samopomocy Caritasu Diecezji Rzeszowskiej.

 
Dom zakonny sióstr dominikanek - ul. Kościuszki 3. Budynek z 1878 r. wzniesiony przy ówczesnym szpitalu dla ubogich, rozbudowany w 1925 r. Został ufundowany przez Annę Morawską, bonę Wodzickich. Jest to budynek parterowy, otynkowany, nakryty dwuspadowym dachem z blachy. Wzniesiony został z cegły i kamienia, z którego wykonano też podmurówkę. Przy jego elewacjach południowej i zachodniej usytuowano murowane ganki. Obecnie po wielu zabiegach adaptacyjnych, wraz z usytuowanym obok dawnym szpitalem dla ubogich służy potrzebom przedszkola.
 
Szpital dla ubogich oraz kościół szpitalny pw. św. Krzyża - powstały pod koniec XV w. na terenie leżącym poza granicami miasta. Spalone ok. 1600 r. w czasie najazdu Tatarów, odbudowane zostały ok. 1638 r. Kościół po raz kolejny spalony został - przez wojska Rakoczego - w 1657 r. i znów odbudowany ok. 1670 r. Kościół św. Krzyża istniał do 1930 r., kiedy to został ponownie spalony i już nieodbudowany. Dziś upamiętnia go drewniany krzyż ustawiony na skraju posiadłości sióstr dominikanek. Budynek dawnego przytułku (szpitala) dla ubogich od 1923 r. służył jako zakonna ochronka dla miejscowych dzieci. W styczniu 1942 r. została ona zamknięta. Po wojnie w jej miejsce utworzono żłobek i przedszkole (to ostatnie w 1962 r. "odebrano" siostrom). W 1991 r. przedszkole wróciło do dominikanek, a od 1998 r. nosi nazwę Przedszkole Publiczne Sióstr Świętego Dominika. Placówka dotowana jest z budżetu gminy. Siostry od 1993 r. mają nowy dom zakonny z kaplicą.
 
Dworek ks. bp Antoniego Wacława Betańskiego - ul. Tycznera 6. Jest to dom parterowy, drewniany, na wysokiej podmurówce, z dachem czterospadowym, pokrytym blachą. Założony jest na rzucie prostokąta z przeszkloną werandą przy elewacji północnej i drewnianym nadwieszonym gankiem przy elewacji wschodniej. Układ wnętrza jest pięcioosiowy, dwutraktowy z sienią w osi środkowej. Do domu prowadzą dwa wejścia - przez werandę i przez ganek przy elewacji wschodniej. Ganek ograniczony jest balustradą złożoną z płaskich, ozdobnie wyciętych desek. Z dawnego wyposażenia zachowała się stolarka okienna - zewnętrzne drzwi klepkowe i płycinowe wewnętrzne. Dom ten wzniesiony w II połowie XVIII w. był prywatną rezydencją ks. bp. Antoniego Wacława Betańskiego, utrzymaną w stylu dworków szlacheckich. Został przebudowany w XIX w. Obecnie jest własnością prywatną, pełni funkcję mieszkalną.
 
Zespół pałacowo-parkowy - fot. Igor Witowicz
Zespół pałacowo-parkowy
fot. Igor Witowicz

Zespół pałacowo-parkowy - położony przy wjeździe do miasta od strony Rzeszowa, przy zbiegu ulic Grunwaldzkiej i Parkowej, na wzniesieniu górującym nad okolicą (ok. 20 m), pomiędzy Strugiem i Hermanówką. Obecny, piętrowy dwór - nazywany pałacem - został zbudowany w latach 1862-69 przez Ludwika hr. Wodzickiego. W 1881 r. dobudowano doń od strony północnej pawilon gościnny, a w 1982 r. - oficynę, połączoną z pawilonem oraz przebudowano pałac. Zarówno pałac, jak i otaczający go park, objęte są ochroną konserwatorską i od 1968 r. wpisane do rejestru zabytków.

 
Cmentarz parafialny (ul. Mickiewicza) - fot. Igor Witowicz
Cmentarz parafialny (ul. Mickiewicza)
fot. Igor Witowicz

Cmentarz parafialny przy ul. Mickiewicza - założony w 1840 r. przez ks. Leopolda Olcyngiera, powiększony w 1893 r. (w kierunku południowym) i w czasach współczesnych. W latach 1877-85, staraniem Ludwika hr. Wodzickiego wzniesiona została tutaj neogotycka kaplica cmentarna wraz z rodzinnym grobowcem. Najstarsze nagrobki usytuowane w północnej części cmentarza pochodzą z końca XIX w.

 
Cmentarz żydowski przy ul. Parkowej - założony przypuszczalnie w XVI w., choć dokumenty potwierdzają jego istnienie od XVIII w. Zdewastowany w 1942 r. przez Niemców, był zaniedbany i opuszczony przez kolejnych 50 lat. W 1993 r. staraniem ówczesnego burmistrza Kazimierza Szczepańskiego został uporządkowany i ogrodzony, za środki pozyskane z fundacji rabina Mendela Reichberga polskiego Żyda z Bochni. Zachowało się tu kilka kamiennych płyt nagrobnych (macew), m.in. na mogile znanego z wielkiej mądrości w całej Galicji rabina Salomona Lejba Weichselbauma, zm. w 1927 r. Według niepotwierdzonej informacji, na tutejszym cmentarzu pochowany jest ojciec cadyka Elimelecha, sławnego założyciela i twórcy podstaw teologicznych jednego z nurtów chasydyzmu. Na grób cadyka, w rocznicę jego śmierci, przyjeżdża corocznie do Leżajska kilkuset pobożnych Żydów z Izraela i z USA.
 

Dom przy ul. Kilińskiego 4 - piętrowy, zbudowany pod koniec XIX w., zwany dawniej Sahankówką. Nieco zaniedbany i obecnie niezamieszkany, ma swoją ciekawą historię. Dwukrotnie (choć krótko) gościła w nim Maria Dąbrowska, późniejsza autorka Nocy i dni: w listopadzie 1927 r. - gdy przyjechała na ślub swego brata Bogumiła Szumskiego z Łucją Sahankówną, i w październiku 1929 r. - gdy trzymała do chrztu ich córkę Elżbietę.

 

 

 

Borek Stary

Zespół klasztorny w Borku Starym - fot. Józef Ambrozowicz
Zespół klasztorny w Borku Starym
 fot. Józef Ambrozowicz

Sanktuarium przy zespole klasztornym o.o. dominikanów - znane miejsce odpustowe. Założone zostało w 1667 roku z fundacji Macieja Niwickiego na miejscu dwóch kaplic - cmentarnej św. Krzyża (poświęcona w 1418 r.) i Matki Bożej (poświęcona w 1420 r.), w związku z kultem cudownego obrazu Matki Bożej. Obecnie w skład Sanktuarium wchodzi kościół pw. NMP i św. Jacka oraz klasztor o.o. dominikanów.

 
Kościół parafialny w Borku Starym - fot. z archiwum Urzędu Miejskiego
Kościół parafialny w Borku Starym
fot. z archiwum Urzędu Miejskiego

Kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła - pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1418 r. Nie wiadomo jednak, kto go fundował. Następny kościół wybudował Jan Pilecki, właściciel dóbr tyczyńskich, w tym także i Borku, a w 1465 r. uposażył też parafię. Wybudowany przez Jana Pileckiego borkowski kościół został spalony przez Tatarów w 1624 r. Świątynię szybko odbudowano (w I połowie XVII w.). Istniała ona do 1926 r., kiedy została rozebrana. Obecny kościół zbudowano obok poprzedniego, w latach 1928-38. Konsekrowano go w 1939 r., ale dalsze prace związane w wykończeniem wnętrza przerwała wojna. Zakończono je dopiero po 1945 r.

Do kościoła przeniesiono częściowo wyposażenie ze starej świątyni, m.in. barokowy ołtarz główny z początku XVIII w., dwa ołtarze boczne z tego samego okresu i chrzcielnicę z 1755 r. Stalle w prezbiterium, ambona i konfesjonały wykonane zostały w 1950 r. Polichromia także jest współczesna, pochodzi z lat 1957-58. Kościół jest budowlą w stylu neogotyckim.

Przy kościele znajduje się dzwonnica z 1887 r. i dwa sędziwe drzewa: ponad 200-letni dąb szypułkowy i 150-letnia lipa szerokolistna. W sąsiedztwie stoi zespół zabudowań plebańskich, w skład których wchodzi stara plebania (komendaria) - drewniana, zbudowana w połowie XIX w., rozbudowana w 1900 r., przez wiele lat nieużywana. Kolejny obiekt to dawna szkoła - drewniana, zbudowana ok. 1870 r., przebudowana w latach 1979-80. Jest też i dawny spichlerz - wybudowany na początku XX w., przebudowany w 1975 r., obecnie dom katechetyczny oraz stajnia i stodoła z początków XX w.

 

 

 

 

Hermanowa

Rządcówka, tzw. dwór - obiekt zlokalizowany jest w dolnej części wsi. Wybudowany został w XVIII w., przebudowany w II poł. XIX w., odnowiony w 1957 r. Jest to budynek parterowy, murowany, otynkowany, podpiwniczony, z gankiem na osi. Nieopodal, na krawędzi skarpy, na północ od dworu stoi murowana kapliczka, pochodząca z XVIII w., niegdyś należała do zabudowań dworskich. Rządcówka wraz z kapliczką została wpisana do rejestru zabytków.
 
Figura Matki Bożej - ustawiona przy głównej drodze w 1910 r. dla uczczenia 500-rocznicy zwycięstwa pod Grunwaldem jako Pomnik Grunwaldu.
 

Kapliczki

  • murowana, obok domu nr 7, wzniesiona w 1836 r.,
  • murowana, obok domu nr 64, wzniesiona w 1852 r.,
  • św. Jana Nepomucena - wybudowana w połowie XIX w. przy drodze głównej przez wieś, niedaleko szkoły, w cieniu starych lip.

 

 

 

Kielnarowa

Figura Matki Bożej - ustawiona w centrum wsi, obok starej szkoły, w 1910 r. dla uczczenia 500-rocznicy zwycięstwa pod Grunwaldem jako Pomnik Grunwaldu.
 
Rządcówka, tzw. dwór - położona jest przy drodze z Tyczyna do Błażowej po południowej stronie, na nieznacznie opadającym terenie w kierunku rzeki Strug. Elewacją frontową zwrócona jest na południowy-zachód. Została wzniesiona w stylu klasycystycznego dworku na przełomie XVIII/XIX w., być może z wykorzystaniem terenów i reliktów po dworze warownym z XVII w. Od 1904 r. dworek znajdował się w posiadaniu rodziny Dominów, pochodzącej z Budziwoja. Po II wojnie światowej budynek był zamieszkiwany do ok. 1969 r., potem przejęło go w użytkowanie miejscowe Kółko Rolnicze. Obiekt został odkupiony w 1978 r. od Kółka Rolniczego przez poprzednich właścicieli i w 1979 r. wpisany do rejestru zabytków. W latach 1980-84 został poddany gruntownej odnowie. Obecnie wykorzystywany jest na cele mieszkalne. Rządcówka jest obiektem parterowym, murowanym z cegły, wzniesionym na wysokiej podmurówce, częściowo podpiwniczonym. Dach czterospadowy, kalenicowy przykryty dachówką holenderską.
 
 
 
Stary młyn wodny - w pobliżu odgałęzienia drogi do Chmielnika. Pochodzi prawdopodobnie z XVIII w., poddawany był pracom remontowym w latach: 1943, 1947 i 1983. Sam młyn od lat jest nieczynny i pozbawiony urządzeń, lecz na rzece zachowały się resztki jazu.
 

Kapliczki

  • murowana, obok domu nr 119, wzniesiona około połowy XIX w., remontowana w 1980 r.,
  • murowana, obok domu nr 399, wzniesiona w II połowie XIX w., remontowana w 1950 r.,
  • murowana, obok domu nr 154, przy drodze do Chmielnika, wzniesiona w 1920 roku,
  • przy drodze do Tyczyna, murowana, wzniesiona prawdopodobnie na początku XX w., rekonstruowana w 1988 r.,
  • murowana, czworoboczna, dwukondygnacyjna, pochodząca z I połowy XIX w.

Opracowano na podstawie materiałów Urzędu Miejskiego w Tyczynie, Przewodnika historyczno-krajoznawczego Mikroregion Dolina Strugu (Regionalne Towarzystwo Rolno-Przemysłowe "Dolina Strugu", Tyczyn 1995) oraz książki Barbary Samolewicz Tyczyn i okolice (PUW Roksana Sp. z o.o., Krosno 2003).

atrakcje / zabytki
kalendarz
Wyświetl kalendarz na poprzedni miesiąc p grudzień 2024 Wyświetl kalendarz na następny miesiąc n
p w ś c p s n
 1
2345678
9101112131415
16171819202122
23242526272829
3031 
[ZAMKNIJ] Nowe zasady dotyczące cookies. W ramach naszej witryny stosujemy pliki cookies w celu świadczenia Państwu usług na najwyższym poziomie, w tym w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Korzystanie z witryny bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zamieszczane w Państwa urządzeniu końcowym. Możecie Państwo dokonać w każdym czasie zmiany ustawień dotyczących cookies.