Zabytkowe kamieniczki w Rynku fot. z archiwum Urzędu Miejskiego

Układ urbanistyczny - ukształtowany od 1368 r. do początków XIX w. Tworzy go zwarta zabudowa wokół prostokątnego rynku (80 m x 120 m) i wychodzących z niego ulic (Grunwaldzkiej, Kilińskiego, Mickiewicza, Kopernika, Targowej, Kościuszki, Podwale) oraz wzdłuż tyłów ul. Mickiewicza i zachodniej pierzei rynku, a także zespół kościelny i cmentarz. Jego środek zajmuje zieleniec z parkingiem na obrzeżach. Teren chroniony jest jako układ urbanistyczny wpisem do rejestru zabytków z 1970 roku.

Pomnik Grunwaldu fot. z archiwum Urzędu Miejskiego

Naroże pierzei południowej zajmuje budynek Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury im. Katarzyny Sobczyk; na bocznej ścianie (od ul. Mickiewicza) umieszczono w 1993 r. tablicę upamiętniającą żołnierzy tyczyńskiej placówki AK, poległych w walce z okupantem i zamordowanych przez UB. Dom znajdujący się pod adresem Rynek 24 to secesyjna kamienica z XVIII w., przebudowana w 1921 r. na potrzeby magistratu. Na ścianie widnieje wmurowana w 1993 r. tablica poświęcona Jerzemu z Tyczyna. W pierzei wschodniej stoi charakterystyczny budynek Urzędu Miejskiego, zbudowany w 1989 r. Na nim znajduje się tablica z 1991 r. upamiętniająca 200 rocznicę Konstytucji 3 Maja. W pierzei zachodniej stoją domy parterowe i piętrowe, z których najstarszy (Rynek 4) pochodzi z drugiej połowy XVIII w. Na rynku stoi pomnik Grunwaldu z figurą Matki Bożej ustawiony w 1910 r. "ku pokrzepieniu serc" - dla uczczenia 500 rocznicy zwycięstwa pod Grunwaldem. Pomnik wykonany został przez rzeszowskiego rzeźbiarza-kamieniarza Władysława Janika, odnowiony w 1994 r.

Interesujący jest również dom mieszkalny wybudowany w 1912 r. (Rynek 23), remontowany w 1926 r. i restaurowany w 1990 r., z zachowaną kuczką żydowską na strychu (miejsce przypominające namiot, zdobione polichromią o motywach religijnych, używane przez Żydów na święto szałasów) - obiekt wpisany do rejestru zabytków.

Konstrukcja zadaszenia nad kuczką fot. Zbigniew Jucha

Fragment polichromii na ścianie połudn. fot. Zbigniew Jucha

Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania fot. z archiwum Urzędu Miejskiego

Sąd Grodzki - ul. Kościuszki 2, wybudowany w latach 1900-1905. Był siedzibą placówek oświatowych: szkoły podstawowe, przedszkola i uczelnie wyższe.

Kapliczki

• św. Jana Nepomucena (ul. Grunwaldzka 15), murowana, wzniesiona w 1872 r. na miejscu poprzedniej z 1768 r. Remontowana i gruntownie odnowiona w 1994 r.,

  Kapliczka św. Michała Archanioła fot. z archiwum Urzędu Miejskiego

  Kapliczka św. Antoniego (ul. Pułanek) fot. z archiwum Urzędu Miejskiego

• św. Michała Archanioła (ul. Zagrody), wzniesiona w połowie XVIII w., remontowana w 1982 r. i ostatnio w 2002 r.,
• św. Antoniego (ul. Pułanek, obok szkoły), z końca XVIII w., rekonstruowana w latach 60., poprawiana dwukrotnie w latach 90. i w roku 2002,

  Kapliczka św. Jana Nepomucena fot. z archiwum Urzędu Miejskiego

  Kapliczka Matki Bożej (ul. Mickiewicza) fot. z archiwum Urzędu Miejskiego

• św. Jana Nepomucena (ul. Orkana), z początków XIX w., odnowiona i poświęcona w 2001 r.,
• Matki Bożej (ul. Mickiewicza - w kierunku Królki), z końca XIX w.

Kościół parafialny w Tyczynie fot. z archiwum Urzędu Miejskiego

Kościół parafialny pw. św. Katarzyny i Świętej Trójcy - prawdopodobnie pochodzi z II połowy XV w. z czasów Jana Pileckiego. Zniszczony przez pożar w 1627 r. został odbudowany w latach 1631-38 przez Rafała Mikołaja Kostkę. Wtedy to, do istniejących murów dobudowano kaplicę św. Stanisława Kostki. Za czasów Jana Klemensa Branickiego kościół został gruntowanie przebudowany (1720-30, 1735-45 i 1759-63). Dobudowano kaplicę św. Trójcy i dwie wieże - dzwonnice, wykonano ogrodzenie i zakupiono nowe wyposażenie do świątyni. Projekt przebudowy był autorstwa architekta Jana Henryka Klemma, sztukaterie dziełem architekta Gottfrieda Schulza, a freski malował Antoni Herliczka. Później kościół był kilkakrotnie odnawiany.

Wnętrze kościoła parafialnego fot. Igor Witowicz

XVIII-wieczna przebudowa kościoła, wykonana na zlecenie J. K. Branickiego sprawiła, że zyskał on styl późnobarokowy i jedynie prezbiterium zachowało elementy pierwotnej architektury gotyckiej. Zbudowany z kamienia i cegły ma przy prezbiterium dwie kaplice: od południa - św. Stanisława, od północy - św. Trójcy, oraz zakrystię i skarbczyk. Od zachodu usytuowane są dwie wolno stojące wieże - dzwonnice. Wszystko kryte jest blachą.

Ołtarz boczny w kościele parafialnym fot. Igor Witowicz

Plac przykościelny (teren dawnego cmentarza) otacza mur z trzema bramkami wzniesiony w latach 1762-63, w 2003 roku odnawiany.

Wnętrze kościoła pochodzi głównie z XVIII w., jest bardzo bogate, w stylu późnego baroku. Ołtarz główny i ołtarze w kaplicach dekorowane są rzeźbami ze stiuku (1743-45), wzorowanymi na rzymskich ołtarzach projektowanych przez architekta i malarza Andrea Pozza. W ołtarzu głównym znajdują się obrazy Wniebowzięcia NMP i św. Katarzyny pędzla Szymona Czechowicza. Rokokowa ambona z baldachimem pochodzi z 1760 r.

Kościół zdobi kilka dużych obrazów z poł. XVIII w. autorstwa Augusta Mirysa. Polichromia malowana w 1910 r., odnowiona została pod koniec lat 70. Wewnątrz znajdują się liczne tablice pamiątkowe poświęcone ludziom zasłużonym dla kościoła i miasta.

Budynek starej plebanii fot. Antoni Hadała

Dawna plebania - ul. Mickiewicza 10. Budynek późnobarokowy, wzniesiony w latach 1769-70 w formie dwukondygnacyjnego pałacyku, o charakterze małej rezydencji. Zbudowano go z cegły, z balkonem opartym na ozdobnych betonowych wspornikach od frontu. Na piętrze zachował się rokokowy kamienny kominek i kilka olejnych obrazów o tematyce krajobrazowej. Na parterze znajduje się reprezentacyjny przedpokój usytuowany nietypowo - nie przy wejściu, lecz po drugiej, północnej stronie budynku. Obecnie na parterze mieści się siedziba NZOZ Centrum Pielęgniarstwa Środowiskowo-Rodzinnego Caritasu Diecezji Rzeszowskiej. W sąsiedztwie znajduje się oddany do użytku w 1994 r. Dom Parafialny im. Jerzego z Tyczyna, obecnie siedziba Środowiskowego Dom Samopomocy Caritasu Diecezji Rzeszowskiej.

Zespół pałacowo-parkowy fot. Igor Witowicz

Zespół pałacowo-parkowy - położony przy wjeździe do miasta od strony Rzeszowa, przy zbiegu ulic Grunwaldzkiej i Parkowej, na wzniesieniu górującym nad okolicą (ok. 20 m), pomiędzy Strugiem i Hermanówką. Obecny, piętrowy dwór - nazywany pałacem - został zbudowany w latach 1862-69 przez Ludwika hr. Wodzickiego. W 1881 r. dobudowano doń od strony północnej pawilon gościnny, a w 1982 r. - oficynę, połączoną z pawilonem oraz przebudowano pałac. Zarówno pałac, jak i otaczający go park, objęte są ochroną konserwatorską i od 1968 r. wpisane do rejestru zabytków.

Cmentarz parafialny (ul. Mickiewicza) fot. Igor Witowicz

Cmentarz parafialny przy ul. Mickiewicza - założony w 1840 r. przez ks. Leopolda Olcyngiera, powiększony w 1893 r. (w kierunku południowym) i w czasach współczesnych. W latach 1877-85, staraniem Ludwika hr. Wodzickiego wzniesiona została tutaj neogotycka kaplica cmentarna wraz z rodzinnym grobowcem. Najstarsze nagrobki usytuowane w północnej części cmentarza pochodzą z końca XIX w.

Dom przy ul. Kilińskiego 4 - piętrowy, zbudowany pod koniec XIX w., zwany dawniej Sahankówką. Nieco zaniedbany i obecnie niezamieszkany, ma swoją ciekawą historię. Dwukrotnie (choć krótko) gościła w nim Maria Dąbrowska, późniejsza autorka Nocy i dni: w listopadzie 1927 r. - gdy przyjechała na ślub swego brata Bogumiła Szumskiego z Łucją Sahankówną, i w październiku 1929 r. - gdy trzymała do chrztu ich córkę Elżbietę.

Zespół klasztorny w Borku Starym  fot. Józef Ambrozowicz

Sanktuarium przy zespole klasztornym o.o. dominikanów - znane miejsce odpustowe. Założone zostało w 1667 roku z fundacji Macieja Niwickiego na miejscu dwóch kaplic - cmentarnej św. Krzyża (poświęcona w 1418 r.) i Matki Bożej (poświęcona w 1420 r.), w związku z kultem cudownego obrazu Matki Bożej. Obecnie w skład Sanktuarium wchodzi kościół pw. NMP i św. Jacka oraz klasztor o.o. dominikanów.

Kościół parafialny w Borku Starym fot. z archiwum Urzędu Miejskiego

Kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła - pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1418 r. Nie wiadomo jednak, kto go fundował. Następny kościół wybudował Jan Pilecki, właściciel dóbr tyczyńskich, w tym także i Borku, a w 1465 r. uposażył też parafię. Wybudowany przez Jana Pileckiego borkowski kościół został spalony przez Tatarów w 1624 r. Świątynię szybko odbudowano (w I połowie XVII w.). Istniała ona do 1926 r., kiedy została rozebrana. Obecny kościół zbudowano obok poprzedniego, w latach 1928-38. Konsekrowano go w 1939 r., ale dalsze prace związane w wykończeniem wnętrza przerwała wojna. Zakończono je dopiero po 1945 r.

Do kościoła przeniesiono częściowo wyposażenie ze starej świątyni, m.in. barokowy ołtarz główny z początku XVIII w., dwa ołtarze boczne z tego samego okresu i chrzcielnicę z 1755 r. Stalle w prezbiterium, ambona i konfesjonały wykonane zostały w 1950 r. Polichromia także jest współczesna, pochodzi z lat 1957-58. Kościół jest budowlą w stylu neogotyckim.

Przy kościele znajduje się dzwonnica z 1887 r. i dwa sędziwe drzewa: ponad 200-letni dąb szypułkowy i 150-letnia lipa szerokolistna. W sąsiedztwie stoi zespół zabudowań plebańskich, w skład których wchodzi stara plebania (komendaria) - drewniana, zbudowana w połowie XIX w., rozbudowana w 1900 r., przez wiele lat nieużywana. Kolejny obiekt to dawna szkoła - drewniana, zbudowana ok. 1870 r., przebudowana w latach 1979-80. Jest też i dawny spichlerz - wybudowany na początku XX w., przebudowany w 1975 r., obecnie dom katechetyczny oraz stajnia i stodoła z początków XX w.

Kapliczki

• murowana, obok domu nr 7, wzniesiona w 1836 r.,
• murowana, obok domu nr 64, wzniesiona w 1852 r.,
• św. Jana Nepomucena - wybudowana w połowie XIX w. przy drodze głównej przez wieś, niedaleko szkoły, w cieniu starych lip.

Kapliczki

• murowana, obok domu nr 119, wzniesiona około połowy XIX w., remontowana w 1980 r.,
• murowana, obok domu nr 399, wzniesiona w II połowie XIX w., remontowana w 1950 r.,
• murowana, obok domu nr 154, przy drodze do Chmielnika, wzniesiona w 1920 roku,
• przy drodze do Tyczyna, murowana, wzniesiona prawdopodobnie na początku XX w., rekonstruowana w 1988 r.,
• murowana, czworoboczna, dwukondygnacyjna, pochodząca z I połowy XIX w.